Jak żywić psa z alergią lub nietolerancją pokarmową?

Alergia pokarmowa to temat, który bardzo często pojawia się w gabinetach weterynaryjnych oraz u dietetyków zwierzęcych. Mimo to wciąż nie ma prostego sposobu, aby jednoznacznie stwierdzić, czy objawy występujące u naszego psa są wynikiem alergii pokarmowej, czy też mają zupełnie inne przyczyny.

Jednym z podstawowych elementów zarówno diagnostyki, jak i leczenia alergii oraz nietolerancji pokarmowej jest dieta eliminacyjna. Z tego artykułu dowiesz się czym dokładnie jest taka dieta i jak prawidłowo ją przeprowadzić u swojego psa. Lepiej zrozumiesz także, czym różni się alergia od nietolerancji pokarmowej i jakie mogą być ich objawy.

Objawy, które mogą wskazywać na alergię lub nietolerancję pokarmową u psa

Nadmierne drapanie, wylizywanie łap, świąd w okolicach pyska i uszu, przewlekłe zapalenia uszu, łzawienie, luźne stolce, wzdęcia, a także częste wypróżnienia, problemy z gruczołami okołoodbytowymi, nieprzyjemny zapach sierści czy zmiany zachowania – to wszystko mogą być objawy alergii lub nadwrażliwości pokarmowej. Niekiedy objawy pojawiają się dopiero po kilku dniach lub tygodniach od ekspozycji na dany składnik. Dlatego ich powiązanie z żywieniem nie zawsze jest oczywiste. 

Co więcej, nie każdy taki objaw od razu wskazuje na alergię pokarmową. Jest wiele innych chorób, które mogą dawać takie objawy. Zanim zostanie postawiona diagnoza, że mamy do czynienia z alergią pokarmową, niezbędne jest wykluczenie wielu innych problemów. Dlatego konieczna jest szeroka diagnostyka, szczegółowy wywiad i dokładna obserwacja zwierzęcia.

Jak często mamy do czynienia z alergią pokarmową u psów

Alergia pokarmowa, choć rzadsza niż atopowe zapalenie skóry (AZS) czy alergiczne pchle zapalenie skóry (APZS), stanowi istotny odsetek przypadków przewlekłego świądu u psów. Szacuje się, że:

• około 10–30% wszystkich dermatoz o podłożu alergicznym u psów to reakcje na składniki pokarmowe 
• wśród psów ze zdiagnozowanym AZS, około 20–30% wykazuje również nadwrażliwość pokarmową (często współistniejącą z alergią środowiskową) [1, 7],
• najczęstszym objawem alergii pokarmowej jest zapalenie zewnętrznego przewodu słuchowego, które występuje nawet u 55% pacjentów z potwierdzoną alergią pokarmową.

Alergia pokarmowa może pojawić się w każdym wieku, a pies może zacząć reagować alergicznie na składniki, które wcześniej tolerował bez żadnego problemu. Zwykle jednak alergia pojawia się między 1 a 3 rokiem życia. Często nie jest od razu diagnozowana, ze względu na niespecyficzne objawy. Typowy pies „alergik” to kilkuletnie zwierzę od wielu miesięcy zmagające się z problemy skórnymi lub z dolegliwościami ze strony układu pokarmowego. I co ważne – objawy nie mają charakteru sezonowego. Jeśli problemy skórne pojawiają się regularnie o stałej porze roku, np. w okresie pylenia drzew lub traw, to przyczyną alergii nie jest pokarm, a czynnik środowiskowy. Natomiast psy mogą mieć również alergie krzyżowe. Alergia krzyżowa to zjawisko, w którym organizm psa reaguje alergicznie na różne substancje o podobnej budowie – mimo że uczulony jest tylko na jedną z nich. Dzieje się tak, gdy układ odpornościowy „myli” dwa różne alergeny, ponieważ zawierają bardzo podobne białka.

U psów najczęściej spotyka się krzyżowe reakcje między alergenami środowiskowymi (np. pyłkami roślin, roztoczami kurzu domowego), a niektórymi składnikami pokarmowymi. Przykładowo, pies uczulony na roztocza może reagować również na krewetki lub inne skorupiaki, choć nigdy wcześniej ich nie jadł. Podobnie może wystąpić reakcja na wołowinę u psa uczulonego na nabiał – ponieważ oba te produkty pochodzą od krowy i zawierają zbliżone białka.

Alergie krzyżowe mogą tłumaczyć sytuacje, w których pies wykazuje objawy po spożyciu pokarmu, mimo że wcześniej nie miał z nim kontaktu, lub kiedy objawy nasilają się sezonowo – np. podczas pylenia, nawet jeśli dieta pozostaje bez zmian. Rozpoznanie alergii krzyżowej jest trudne i zwykle opiera się na obserwacji reakcji klinicznych, wynikach testów oraz eliminacji potencjalnych alergenów z diety i otoczenia psa.

Uważa się też, że mimo iż tak wielu opiekunów zgłasza się do lekarza weterynarii z problemem alergii pokarmowej – problem ten może być niedoszacowany, wiele bowiem problemów gastrycznych wynika z alergii i nietolerancji pokarmowych i nie są one właściwie zdiagnozowane.

Co najczęściej uczula psy?

Trzeba podkreślić, że nie ma białek, które zawsze uczulają ani takich, które są 100% bezpieczne. Zazwyczaj uczulają te, które są najczęściej stosowane i najpopularniejsze. Według badań psy maja najczęściej alergię na:

• wołowinę ok. 34%
• nabiał (mleko, ser) ok. 17%
• kurczaka ok. 15%
• pszenicę ok. 13%
• jajka ok. 10%
• jagnięcinę ok. 5–7%
• soje ok. 6%
• ryby ok. 2–3%

Skąd na tej liście jagnięcina, często uważana za bezpieczną? Jej duża popularność spowodowała, że coraz więcej psów jest na nią uczulonych. Dlatego unikanie pewnych rodzajów mięs bo uczulają, nie ma żadnego uzasadnienia.

Alergia a nietolerancja u psa – czym się różnią? 

Tu należy rozgraniczyć dwa problemy, które tak naprawdę z punktu widzenia opiekuna i jego postępowania dietetycznego niewiele się różnią, wynikają natomiast z innych dysfunkcji organizmu.

• Alergia pokarmowa to reakcja układu odpornościowego na określone białka w diecie. Najczęściej objawia się problemami skórnymi czy zapaleniem uszu, ale nie zawsze. Również biegunki czy przewlekłe, nisko objawowe zapalenia jelit mogą być skutkiem alergii pokarmowej.
• Nietolerancja pokarmowa natomiast wynika z braku zdolności trawienia niektórych składników – np. laktozy – i objawia się głównie ze strony przewodu pokarmowego: biegunką, wzdęciami, nadmiernymi gazami czy bólem brzucha.

I choć postępowanie w przypadku alergii i nietolerancji pokarmowej jest niemal takie samo – czyli wyeliminowanie szkodliwego czynnika z diety - to alergia jest większym problem zdrowotnym, ponieważ powoduje silne reakcje immunologiczne i w konsekwencji stan zapalny. Nietolerancji pokarmowych również nie należy jednak ignorować – mogą bardzo obniżać komfort życia zwierzęcia i opiekuna, wpływać na słabsze wchłanianie składników odżywczych a co za tym idzie, powodować niedożywienie czy odwodnienie. 

Testy alergiczne – czy warto wykonać je u psa? 

W medycynie ludzkiej testy alergiczne często są podstawowym i miarodajnym badaniem. Niestety w weterynarii nie jest to takie proste. Jeśli mamy okresowe objawy, nasilające się po spacerach lub w określonych porach roku – warto wykonać testy na alergie środowiskowe. Te są miarodajne i mogą znacznie przyspieszyć całą diagnostykę, wykluczając lub potwierdzając czynnik środowiskowy. 

Natomiast testy na alergeny pokarmowe z krwi i testy skórne, często dają wyniki trudne do interpretacji. Zdarza się, że wskazują alergie na składniki, których pies nigdy nie jadł, albo nie pokazują realnych problemów. Mogą być pomocne jako wsparcie diagnostyczne, ale ich czułość i swoistość jest zdecydowanie zbyt niska, żeby to na nich opierać diagnozę. Dlatego to dieta eliminacyjna nadal pozostaje złotym standardem w diagnozowaniu i postępowaniu w przypadku alergii pokarmowej.

Dieta eliminacyjna u psa – krok po kroku

Dieta eliminacyjna wymaga dużego zaangażowania ze strony opiekuna oraz niemal żelaznej dyscypliny u wszystkich domowników. Odstępstwa od diety czy bezmyślne dokarmianie, może zniweczyć cały włożony w dietę wysiłek. 

Dietę eliminacyjna najłatwiej jest przeprowadzić przechodząc na dietę domową, czasem można zrobić to korzystając z mokrej karmy o bardzo prostym i jasnym składzie. Książkowo dieta eliminacyjna to posiłki oparte na jednym rodzaju białka (np. króliku, jeleniu, łososiu itd.) z dodatkiem jednego źródła węglowodanów (np. ziemniaków, batatów, buraków i z minimalną suplementacją np. tylko węglanem wapnia i tauryną lub witaminą E. Taka dieta powinna być utrzymana przez ok 8-10 tygodni. Najlepiej zacząć od białka, z którym pies nie miał jeszcze styczności, choć obecnie jest to bardzo trudne, przy tej ilości smaczków i gryzaków oferowanych psom. 

Podczas trwania diety eliminacyjnej nie podaje się psu żadnych smakołyków i przekąsek (chyba, że np. suszone mięso - takie samo, które jest obecnie podawane w posiłkach), witamin i suplementów. Trzeba uważać nawet na pastę do zębów i kapsułki w jakich podawane są leki. Po zakończeniu tego okresu można zacząć wprowadzać do diety nowe elementy, co 10–14 dni wprowadzając nowy składnik (najpierw białko, później dodatki). Prowadzenie dziennika żywieniowego jest w tym okresie nieocenione. Jeśli pojawi się świąd lub biegunka, eliminuje się ten składnik, stabilizuje psa i próbuje z kolejnym. 

Przy tak restrykcyjnych wymaganiach, przeprowadzenie diety eliminacyjnej na np. suchej karmie nawet mono białkowej wydaje się w zasadzie niemożliwe. Stąd zalecenie przejścia na dietę domową, ewentualnie karmę mokrą o maksymalnie uproszczonym składzie. Co ważne, diety eliminacyjnej nie należy skracać, nawet jeśli ustąpiły objawy. Wymaga to cierpliwości i wytrwałości, natomiast pozwala na szybszy powrót do pełnej, wartościowej diety.

Białko to nie wszystko – inne składniki karmy dla psa też mają znaczenie

Choć alergie pokarmowe najczęściej wywołują białka, inne składniki również mogą pogarszać stan psa. Tłuszcze – jeśli nie są odpowiednio oczyszczone – mogą zawierać śladowe ilości białek. Źródła węglowodanów (np. soja, kukurydza, pszenica) także bywają problematyczne, podobnie jak strączki, które mogą powodować wzdęcia i fermentację jelitową. Dlatego im prostszy i bardziej przejrzysty skład karmy– tym lepiej.

Dieta psa to nie tylko jego karma 

Wielu opiekunów zapomina, że mokra i sucha karma to tylko część diety ich psa. Smaczki, gryzaki, suplementy, pasty do zębów – wszystko, co trafia do pyska psa, może wywołać reakcję alergiczną. Szczególną uwagę należy zwracać na dodatki smakowe i białka ukryte w suplementach (np. kolagen z kurczaka, białka ryby w oleju z łososia). W diecie eliminacyjnej liczy się każdy kęs i każdy element. Nawet kawałek chleba, który spadł nam ze stołu może być tym problematycznym składnikiem, który wywoła u psa niepożądane objawy.

Hydrolizowana karma dla psa – rozwiązanie tymczasowe, nie dożywotnie

A co w przypadku, kiedy dieta eliminacyjne nie przynosi efektu lub opiekun nie mam możliwości organizacyjnych lub finansowych, żeby gotować psu samodzielnie np. mięso z jelenia? 

Wtedy można sięgnąć po karmy dla psów z białkiem hydrolizowanym. Hydroliza białek polega na rozbiciu cząsteczek białkowych do mniejszych fragmentów (peptydów) o masie cząsteczkowej poniżej progu immunogenności – zwykle <10 kDa. Dzięki temu układ odpornościowy psa nie rozpoznaje ich jako alergenów, co minimalizuje ryzyko reakcji alergicznej.

Należy jednak wiedzieć, że karmy na bazie hydrolizatu powinny być stosowane tylko przez czas niezbędny do wyciszenia objawów i przeprowadzenia eliminacji. Długotrwałe stosowanie może prowadzić do niedoborów lub braku tolerancji na inne białka. Celem jest zawsze powrót do normalnej diety – z możliwie szeroką gamą dobrze tolerowanych składników.

Hydrolizowane diety są szczególnie przydatne w przypadku pacjentów z rozpoznaną lub podejrzewaną alergią na popularne źródła białka (np. kurczaka, wołowinę, nabiał) oraz w sytuacjach, gdy niemożliwe jest dokładne określenie składników diety wywołujących reakcję. Dodatkowo, badania wykazały, że u psów z przewlekłymi objawami żołądkowo-jelitowymi dieta hydrolizowana może przynieść znaczną poprawę nie tylko w zakresie problemów trawiennych, ale również objawów skórnych, co potwierdza związek między funkcjonowaniem jelit a immunologicznymi reakcjami skórnymi.

Warto jednak podkreślić, że nie wszystkie diety hydrolizowane są sobie równe. Kluczowe znaczenie ma stopień hydrolizy, jakość surowców wyjściowych oraz brak zanieczyszczeń krzyżowych. Włączenie diety hydrolizowanej powinno trwać minimum 8–12 tygodni, a jej skuteczność oceniana jest na podstawie ustąpienia objawów świądu i zmian skórnych. Po tym czasie przeprowadza się próbę prowokacyjną, aby jednoznacznie potwierdzić lub wykluczyć alergię pokarmową jako przyczynę dolegliwości.

Jak postępować w przypadku alergii u szczeniaka?

Szczenięta nie rodzą się z alergia pokarmową, ale już w okresie szczenięcym mogą pojawić się sytuacje, które w przyszłości mogą wpłynąć na rozwój alergii pokarmowych u psa. Jednym z czynników, który może sprzyjać powstawaniu alergii jest niedojrzała bariera jelitowa u szczeniąt.

Układ pokarmowy psa, a zwłaszcza jego jelita, pełnią nie tylko funkcję trawienną, ale również stanowią ważną część bariery immunologicznej. W pierwszych tygodniach życia szczenięcia, bariera jelitowa nie jest jeszcze w pełni rozwinięta, co ma istotne znaczenie w kontekście powstawania alergii pokarmowych.

W dojrzałym organizmie układ ten rozpoznaje i toleruje nieszkodliwe substancje (jak białka pokarmowe), a jednocześnie blokuje dostęp patogenom. W przypadku niedojrzałej bariery jelitowej mechanizm ten nie działa prawidłowo – cząsteczki białka mogą przenikać do krwiobiegu i być rozpoznane jako zagrożenie przez układ odpornościowy.

Młode psy, szczególnie w okresie odsadzania i rozszerzania diety, są narażone na nadmierną ekspozycję na antygeny pokarmowe. Czy można zapobiec pojawieniu się alergii pokarmowej? Niestety nie, ale można obniżyć ryzyko wystąpienia. Można to zrobić: 

• regularnie odrobaczając psa - pasożyty negatywnie wpływają na stan jelit.
• unikać leczenia antybiotykami, jeśli nie ma ku temu wyraźnych wskazań.,
• stopniowe i przemyślane wprowadzanie nowych składników - nowych białek do diety szczeniaka.
• wspieranie odporności - suplementacja kwasami omega 3, wprowadzanie w probiotyków w trakcie leczenia czy odrobaczania szczeniąt. 

Czy szczeniętom można podawać karmy hydrolizowane?

Jeśli nie ma innej możliwości to tak – ale tylko pod kontrolą dietetyka lub lekarza weterynarii. W razie potrzeby stosuje się indywidualne zbilansowanie diety domowej lub karmę dietetyczną dla psów dorosłych z dodatkowymi suplementami.

Podsumowanie

Alergia pokarmowa u psa to reakcja układu odpornościowego na dany składnik diety, który zostaje błędnie rozpoznany jako zagrożenie. Alergia może pojawić się w każdym momencie życia, także u zwierząt starszych. Nie można jej wyleczyć, ale można ją kontrolować i odpowiednio zadbać o zdrowie psa. 

Nie ma jednej przyczyny, która przesądza o wystąpieniu alergii pokarmowej u psa. Często jest to połączenie wielu czynników takich jak predyspozycje genetyczne, zaburzony mikrobom jelitowy, przebyte choroby pasożytnicze, słaba jakość pożywienia, ale też zanieczyszczenie środowiska czy ekspozycja na środki ochrony roślin czy chemię domową.

Pamiętajmy – podstawowym i najlepszym sposobem postępowania w przypadku podejrzenia czy już zdiagnozowanej alergii pokarmowej u psa jest dieta eliminacyjna. Wymaga ona skrupulatności i cierpliwości, ale przynosi bardzo dobre efekty. Dieta eliminacyjna to tylko etap, zadanie do wykonania. Celem zawsze jest powrót do urozmaiconej zbilansowanej diety. Takiej diety, na jaką pozwoli nam układ odpornościowy psa. Bo tu psie zdrowie i komfort są najważniejsze. 

Bibliografia

1. Olivry T., DeBoer D. J., Favrot C., Jackson H. A., Mueller R. S., Nuttall T., Prélaud P. (2015). Treatment of canine atopic dermatitis: updated guidelines from ICADA. BMC Veterinary Research, 11(210).
2. Verlinden A., Hesta M., Millet S., Janssens G. P. J. (2006). Food allergy in dogs and cats: a review. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 46(3), 259–273.
3. Mueller R. S., Olivry T., Prélaud P. (2016). Adverse food reactions in dogs and cats: common food allergens. BMC Veterinary Research, 12(9).
4. Hobi S., Linek M., Marignac G., Olivry T., Favrot C. (2011). Clinical efficacy of a hydrolyzed diet in dogs with chronic GI issues. Veterinary Dermatology, 22(6), 475–482.
5. Griffin C. E., Hillier A., Kwochka K. W. (2010). Dermatology for the Small Animal Practitioner. Lifelearn Press.
6. Scott D. W., Miller W. H., Griffin C. E. (2001). Muller and Kirk's Small Animal Dermatology (6th ed.). W.B. Saunders.
7. Halliwell R. E. W. (2006). Food allergy and atopic dermatitis in dogs – jak to rozróżnić? The Journal of Nutrition, 136(7 Suppl), 2020S–2023S.
8. Cave N. J. (2006). Hydrolyzed diets – kiedy i dla kogo? Vet Clin North Am Small Anim Pract, 36(6), 1251–1268.
9. Chesney C. J. (2002). Food sensitivity in dogs: co wiemy z badań. Journal of Small Animal Practice, 43(5), 203–207.
10. Paterson S. (2016). Manual of Skin Diseases of the Dog and Cat (2nd ed.). Wiley-Blackwell.
11. Rejas López J., Goicoa Valdevira A. (2024). Skórne niepożądane reakcje na pokarm. Edra Urban & Partner.